Fenrir – pogromca Odyna i zwiastun końca świata
Gdzie, jeśli nie w podaniach mitologii nordyckiej, przeczytamy o fascynujących i budzących grozę, krwiożerczych stworzeniach? Jednym z nich jest Fenrir – olbrzymi wilk o niespotykanej sile, którego narodziny zwiastowały koniec boskiego świata.
Najpotężniejsze dynastie nordyckiej krainy bogów, Wanowie i Asowie, rozpoznali w Fenrirze poważne zagrożenie: oto zmniejszyły się szanse na przetrwanie kolejnych pokoleń i utrzymanie statusu quo. Skandynawski mit ukazuje historię zwycięzcy i zwyciężonych, siły i bezsilności, rozgrywającej się na eschatologicznym tle. Zapisaną w IX-wiecznej Eddzie poetyckiej opowieść rozpoczynają narodziny Fenrira i jego rodzeństwa: potężnego węża Jörmungandra oraz czarnowłosej kobiety imieniem Hel – bogini umarłych.
Narodziny Wilka
Odyn, władca Asów, dowiedziawszy się o potomstwie Lokiego i olbrzymki Angerbody, rozkazał je porwać i uwięzić – Jurmunganda wrzucił do oceanu otaczającego Midgard, Hel zesłano do Niflheim, najbardziej zimnego i mrocznego miejsca na nordyckiej ziemi – Fenrir zaś, dzięki niezwykłej sile, jaką posiadał, uniknął losu rodzeństwa. Fenrira wychowywali Asowie, tylko jeden bóg miał wystarczająco dużo odwagi aby go karmić był to Tyr, „wychowawca wilka”.
Jego przyszłą wybranką została olbrzymka Gygur, z którą spłodził dwoje dzieci – Wroga i Hatiego. Fenrir, jako że nie znosił światła, nakazał dorosłym dzieciom pożreć Słońce oraz Księżyc (niektóre źródła wskazują, że to sam Fenrir był tym, który pożarł Słońce). Wraz z liczną watahą, gromadzącą się wokół niego podczas polowań, siał postrach nie tylko wśród ludzi: także śmiertelni i ograniczeni w swej władzy bogowie obawiali się o bezpieczeństwo krainy Asgardu. Decydując o schwytaniu i uwięzieniu Fenrira, rozpoczęli nań obławę.
„[…] Wilk Fenrir idzie z rozwartą paszczą, od dołu kąsa ziemie, a od góry niebiosa […]
Ognie płoną w jego oczach i nosie […]”.
Rysunek z XVII – wiecznego manussryptu islandzkiego
Fenrir rósł w zastraszającym tempie i szybko stał się największym wśród wilków: podczas ziewania szczęka dotykała nieba, a żuchwa ziemi. Można go porównać do ziejącego ogniem smoka, niszczącego wszystko, co napotka na swojej drodze.
Asowie z obawy przed potężną siłą olbrzyma, postanowili go spętać – w tym celu wykuli łańcuch Leydin, uknuli podstęp i udali się do Żelaznego Lasu. Po odnalezieniu Fenrira bogowie pokazali mu cięgno, mówiąc, że sam Thor, najsilniejszy z bogów, nie byłby w stanie go rozerwać. Wilk-olbrzym, chcąc udowodnić, że nie ma sobie równych, wpadł w pułapkę: dał się skrępować, jednak w ułamku sekundy wyzwolił się spod mocnych więzów; także drugi łańcuch, mimo że był dwukrotnie mocniejszy od poprzedniego, został przez niego rozerwany. Na bogów spadł blady strach – skoro ich moce nie są wystarczające do uwięzienia Fenrira, kto jeszcze mógłby zmierzyć się z jego siłą?
Bogowie proszą o pomoc
Odyn postanowił poprosić o pomoc karły z Svartálfaheimr. Mistrzowie kowalstwa utkali Gleipnir – stworzone przez krasnoludy jarzmo, złożone z sześciu mistycznych składników. Tupotu kocich stóp, korzenia skały, żyły niedźwiedzia, brody kobiety, oddechu ryby oraz śliny ptaka (od tej pory kobiety nie mają bród, koty stąpają bezgłośnie, ptaki się nie ślinią, ryby nie oddychają a skały nie mają korzeni – tylko niedźwiedziom udało się zachować żyły w swoim ciele). Dzięki tym składnikom łańcuchy były gładkie jak wstążka i mocniejsze niż znane śmiertelnikom metale, swoim wyglądem zaś przypominały wstążkę – bogowie mieli nadzieję, że Fenrir nie pozna się na sztuczce i – na wyspie Lyngvi – zostanie schwytany.
Wilk jednak, po ujrzeniu splecionych włókien, dzięki swojemu sprytowi rozpoznał nieczyste intencje bogów i postawił warunek: jeden z bogów miał włożyć rękę do paszczy Fenrira, a gdyby nie udało mu się uwolnić, bogowie musieliby go rozwiązać lub poświęcić rękę wybranego boga. Po długiej naradzie, Tyr, bóg prawa i sprawiedliwości, jako jedyny z Asów odważył się wsadzić rękę w paszczę wilka. Fenrir wielokrotnie próbował oswobodzić się z oków, mimo to jego wysiłki były daremne. Bogowie, pozostając głuchymi na jego prośby, nie uwolnili go z pęt – wówczas wilk odgryzł rękę Tyr’a (odtąd był nazywany Jednorękim), a bogowie odetchnęli z wielką ulgą na wiadomość o spętaniu olbrzyma.
„Szczeka Garm głośno, przed Gnipaheli,
Więzy pękają, i Freki biegnie,
Wiem wiele. Patrzę naprzód daleko
Aż po Rangarok, bogów zwycięstwa upadek” (Vsp. 44, 49, 58)
* Freki, tj. żarłoczny, oznacza gigantycznego wilka.
Asowie za pomocą Gleipnir’a uwiązali Fenrira do łańcucha Gelgja, przymocowane do skalnej ściany Gjöll i zakotwiczonego bardzo głęboko wielkim kamieniem zwanym Thriti, uniemożliwiając Fenrirowi ucieczkę. Asowie do paszczy wilka wsadzili miecz oparty rękojeścią o dolną, a czubkiem o górną. Ze ściekającej śliny została utworzona rzeka Van. Jedna z interpretacji skandynawskich mitów podaje, że trzęsienie ziemi doprowadzi do rozpadu Gleipnira, wówczas Fenrir zostanie uwolniony i w wielkiej walce pomiędzy bogami a Olbrzymami połknie Odyna, władcę bogów. Kraina Asgard zostanie zbroczoną krwią, a Fenrir zabity w odwecie przez Widara – syna Odyna. Będzie to początek końca Asów.
Niezależnie od różnic w podaniach, wilk-olbrzym – spętany i uwięziony na wyspie z dala od wszelkich stworzeń, spędził swoje życie w samotności. Jego losy uznaje się za najbardziej wzruszające spośród dziejów jego przodków, jak i wszystkich członków rodziny olbrzymów. Ojciec Fenrira, Loki, poprowadził jotunns i całe siły Niflheimu przeciwko Asom podczas Ragnaroku, jednak to właśnie Fenrir pokonał Odyna, najwyższego z bogów – dlatego pamięć o nim przetrwa na zawsze.
“Fenrir i Odyn” autorstwa Dorothy Hardy (1909)
Koszulkę z motywem Fenrira znajdziecie pod linkiem https://tirvall.com/szukaj?controller=search&orderby=position&orderway=desc&search_query=fenrir&submit_search=
Bibliografia:
- Snorri Sturluson. The Prose Edda. Gylfaginning 34.
- The Poetic Edda. Vafþrúðnismál 46.
- The Poetic Edda. Völuspá.
- Leszek Paweł Słupecki. Mitologia Skandynawska w epoce wikingów