Tyr – nordycki bóg wojny, prawa i sprawiedliwości

Tyr

Zgodnie z pieśnią Hymiskvidą Olbrzym Hymir był ojcem Tyra, a jego babka była Olbrzymką o dziewięciuset głowach. O innej rodzinie Tyra wiemy bardzo mało. Loki wspomina żonę Tyra, opowiada, że uwiódł ją i miał z nią dziecko, nie podaje niestety jej imienia.W trójdzielnym modelu Dumezila Tyr pierwotnie był najwyższym bogiem niebios, panem wojny i strażnikiem prawa. Był odpowiednikiem starogermańskiego Tiwaza, indyjskiego Dyausa, rzymskiego Jupitera czy greckiego Zeusa. Kilka wieków wcześniej, Rzymianie identyfikowali Tyra z Marsem, ich własnym bogiem wojny. Ten związek przetrwa do dzisiaj, we  współczesnym angielskim “wtorek – Tuesday”, pochodzi od „Day of Tiw/Tyr” – Tiwesdæg, który z kolei oparty jest na łacińskim Dies Martis “Day of Mars”.

Bóg wojny i prawa - Tyr

Tyr – bóg wojny i praworządności

W późniejszej mitologii skandynawskiej Tyr zszedł na dalszy plan, a na miejsce bóstwa naczelnego wkroczył Odyn. O ogromnym znaczeniu Tyra dla społeczeństwa świadczą niepodważalne dwa fakty:

  1. „tivar” to jedno z najważniejszych nordyckich określeń bogów – jest to liczba mnoga od słowa Tyr.
  2. W kenningach imię Tyra jest synonimem słowa „bóg”, w złożeniach z innymi określnikami bardzo często oznacza się nim innych bogów, przeważnie dotyczy to Odyna.

Asowie często wiązali się z Olbrzymkami, ale żeby zostać “pełnoprawnym” Asem, trzeba było mieć przodków z tego rodu po mieczu, dlatego w wielu źródłach możemy znaleźć wzmianki, że Tyr nie był Asem czystej krwi. Snorri wychodzi naprzeciwko temu stwierdzeniu, wg. niego Tyr nie był synem Hymira, ale Odyna!

 

Mity i legendy

W Hymyskvidzie przeczytać możemy historię, w której Tyr występuje w towarzystwie Thora, któremu doradza aby potrzebny bogom kocioł, zabrać od jego ojca Hymira. Wyprawa kończy się tragicznie śmiercią Hymira, którą poniósł z rąk Thora.

 

Runa Tiwaz

Runa Tyra

Według Snorriego Tyr był bogiem wojny, opisuje go również kenning „viga gud” – czyli bóg wojny oraz runa “t” zwana „tyr/tiwaz” uważana była za magiczny znak zwycięstwa. Runa Tiwaz kształtem przypomina dzidę, którą zwyczajowo umieszczano na głowni miecza. Snorri opisuje Tyra następująco:

Jest pewien As, który nazywa się Tyr. Ten jest najbardziej śmiały i ma największą odwagę w sercu, i to on przede wszystkim daje zwycięstwa w bitwach, i dla dzielnych mężów dobrze jest go wzywać. Istnieje przysłowie, mówiące, że ktoś jest tyhraust („tyrzodzielny”), jeśli przewyższa innych i nie jest chwiejny. Jest też mądry, stąd mówi się, że ten, co jest najmądrzejszy, jest tyspakr („tyrzorozumiany”). Dowodem jego śmiałości, jest to, że gdy Asowie próbowali skłonić Fenrisulfa (Fenrira), by dał sobie założyć pęta Gleipnir, ten im nie wierzył, że puszczą go wolno, aż ci włożyli do jego paszczy rękę Tyra jako zastaw. A gdy Asowie nie chcieli go wypuścić, odgryzł rękę w miejscu, które się teraz nazywa ulflidr. Odtąd Tyr jest jednoręki i nigdy nie wzywa się go do godzenia ludzi.”

 

Jednoręki bóg

Bóg Tyr – pogromca Fenrira

O micie opisującym Fenrira i Tyra poczytacie tutaj. Dowiedzie się, dlaczego Tyr nazywany był “jednorękim Asem”. Od momentu, w którym Tyr traci prawą rękę, w oczach Lokiego nie może już godzić ludzi. Loki kpi z ofiary Tyra, jego męstwa i poświęcenia dla dobra innych. Podczas kłótni Loki odwołuje się do sądowniczych aspektów Tyra i mówi:

“Milcz, Tyr! Ty już nigdy nie możesz do zgody
Doprowadzić powaśnionych:
Prawą rękę ci przypomnę,
Co ją odgryzł Fenrir!”

 

Rola Tyra jako jednego z głównych bogów wraz z Odynem i Thorem, jest dobrze poświadczona w źródłach z epoki wikingów i wcześniejszych. Na przykład, w Sigrdrífumál, jeden z wierszy w Edzie Poetyckiej opisuje,  jak Walkiria Sigrdrifa instruuje ludzkiego wojownika Sigurda, aby wywoływał Tyra w walce, a zwycięstwo będzie mu dane.

Odsunięty na dalszy plan?

Niewątpliwie to właśnie Tyr doświadczył upadku na rzecz Odyna/Wotana. Z jednego z naczelnych bóstw stał się mniej ważnym i czczonym bogiem. Choć nie można Tyra zaliczyć do stuprocentowego Asa – to gdy nadejdzie Ragnarök podzieli ich los, zginie w pojedynku z psem Garmem – piekielnym synem bogini zaświatów Hel. Można by sądzić, że Tyr powinien zmierzyć się z Fenrirem, olbrzymim Wilkiem, ale również ten zaszczyt został mu odebrany przez Odyna.

Czy Tyr był najdzielniejszym z bogów? Trudno jednoznacznie odpowiedzieć na to pytanie, ale nie było innego, kto chciał poświęcić swoją rękę w “zakładzie” z Fenrirem.

Fenrir odgryza rękę Tyrowi

Gigantyczny wilk Fenrir z Jednorękim Asem

 

 

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *