Wielkanoc – prastare zwyczaje
Wielkanoc – (nie)zmartwychwstanie?
Czy kiedykolwiek zastanawialiście się nad korzeniami Wielkanocy ? Jeśli do tej pory byliście przekonani o chrześcijańskim kolorycie obchodzonego rokrocznie święta, warto, aby nadchodzące dni przypomniały nam, Słowianom, o prastarych tradycjach, które – wskutek późniejszych zmian – utraciły swoje pierwotne znaczenie. Najwyższy czas przywołać właściwą symbolikę paschalnych atrybutów!
325 rok. Sobór nicejski. Biskupi ustalają kalendarzową porę upamiętniania śmierci i zmartwychwstania Jezusa Chrystusa, decydując, że będzie ona przypadać na 1. niedzielę po wiosennej pełni Księżyca. A więc wiosna! Czas odradzania się przyrody, czas pożegnania zimy i śmierci, a powitania słońca, życia… Również w czasach pogańskich był to czas niezwykły, wieńczony licznymi uroczystościami, nie tylko u Słowian. Germanie obchodzili święto Ostary (Eostre) – bogini wegetacji – związane z pierwszym dniem wiosny, przypadające na 21-23 marca. Wikingowie mieli swoją boginię płodności – Freję – którą otaczali szczególną czcią. To, co łączy obie boginie, to również zając – przyjęło się uważać, że był ulubionym zwierzęciem Ostary, Freja zaś miała mieć świtę złożoną z kilkunastu zajęcy (bądź kotów ). I tak dochodzimy do pierwszego wielkanocnego symbolu, a więc pogańskiego symbolu płodności, rozmnażania i miłości.
Wielkanocny zając?
Słowiańskie zwyczaje
Słowianie zaś w tym samym czasie obchodzili trwające siedem dni (podobnie jak greckie Adonie, upamiętniające śmierć Adonisa) Jare Święto (Jare Gody). W tym czasie żegnano zimę i witano wiosnę, a prastara tradycja pozostała kultowa do dziś: to znane nam wszystkim topienie Marzanny. A na ucztach, jakie przygotowywano, dzielono się tzw. kraszankami, kolorowymi jajkami, co miało zapewnić pomyślność w nadchodzącym roku. Zatem mamy i pisanki, jak i tradycyjne dzielenie się wielkanocnym jajkiem! Swoją drogą, warto wspomnieć o najczęstszych symbolach malowanych na skorupkach: swastyce, dawnym symbolu Słońca oraz rombie, symbolu płodności. Malowano także krzyż (wówczas) oznaczający m.in. cztery strony świata.
Pogański czy chrześcijański symbol?
A dlaczego jajko? To odwieczny symbol nowego życia – w podaniach chrześcijańskich utożsamia się wyklucie pisklęcia ze zmartwychwstaniem,
a w pogańskich obrządkach pisklę symbolizowało odradzanie się natury wraz
z przyjściem wiosny.
A dlaczego święcimy jedzenie podczas Wielkiej Soboty? I tutaj mamy do czynienia z korzeniami pogańskimi: ma to bezpośredni związek z błogosławieniem pokarmu w czasie uczt w imię bogów.
A co z barankiem? Czy słusznie uznajemy go za symbol Jezusa Chrystusa?
W czasach pogańskich chętnie składano baranka w ofierze (podobno bogowie upodobali sobie biały kolor zwierzęcia),co czyniono również – wedle przekazów Starego i Nowego Testamentu – w czasach biblijnych. Baranek na wielkanocnym stole często leży na rzeżusze, a większość z nas nie zastanawia się, dlaczego akurat wybieramy tę, a nie inną roślinę. A jeszcze w starożytności uznawano roślinę za symbol siły i witalności!
Śmigus-dyngus a Jare Gody
Nieodłącznym elementem Wielkanocnego Poniedziałku jest (dziś kontrowersyjny) śmigus-dyngus. I ten obyczaj pozostał w naszej kulturze od czasów pogańskich, choć w nieco zmodyfikowanej formie. Jednym z ceremoniałów Jarych Godów było wzajemne uderzanie rozkwitłymi witkami wierzbowymi (Śmigus) oraz obmywanie się w poświęconej wodzie. Oba rytuały miały zwiastować szczęście i zdrowie. Znany nam śmigus-dyngus zaadaptował przede wszystkim drugą część, co – niestety – zubożyło pierwotne znaczeniu i jego pozytywną wymowę.
Palma Wielkanocna, którą mamy zwyczaj święcić w niedzielę palmową, dawniej była używana w ludowych rytuałach: ozdobioną gałęzią starano się wywoływać błyskawice czy nawet odwrócić kierunek wód, zapobiegając powodziom!
Wszystko to, co przeczytaliście powyżej, miało za zadanie zabrać Was w podróż do przeszłości i zwyczajów naszych przodków. Nie pozostaje nam nic innego, jak tylko wspólnie cieszyć się mnogością wspaniałych tradycji, które wzbogacają świąteczny czas Wielkanocy.
Bibliografia:
1. mojanorwegia.pl/
2. kursnawschod.pl/
3. Kopaliński Władysław, Słownik symboli, Warszawa 2012.
4. Szyjewski Andrzej, Religia Słowian, Kraków 2003.